W doborze uczestników pomocna staje się rozmowa z potencjalnymi kandydatami i ich nauczycielami, opiekunami i innymi bliskimi osobami, dzięki czemu możliwe jest ocenienie ich umiejętności społecznych oraz wykrycie deficytów. Potwierdzeniem dla poczynionych obserwacji są z jednej strony Kwestionariusz Umiejętności Prospołecznych, wypełniany przez młodych ludzi, zawierający mocne i słabe strony ich zachowań, z drugiej zaś Kwestionariusz Trenerski Umiejętności Prospołecznych dla osób mających kontakt z uczniem, wychowankiem, podopiecznym, będący źródłem dodatkowej wiedzy o nim. W ten sposób powstaje obraz deficytów prospołecznych młodego człowieka.
Istota programu
Trening Zastępowania Agresji może trwać od 10 tygodni do 3 lat. Składa się z trzech obszarów:
ü Usprawniania umiejętności społecznych
ü Treningu kontroli złości
ü Treningu wnioskowania moralnego
Usprawnianie umiejętności
Trening ten polega na systematycznym uczeniu 50 podstawowych prospołecznych umiejętności. Jeśli z różnych powodów nie można ćwiczyć wszystkich 50, wówczas autorzy zalecają konieczność przećwiczenia zaplanowanych przez siebie 20 umiejętności prospołecznych.
Umiejętności, które są trenowane, można podzielić na sześć kategorii:
1) Zapoczątkowanie społecznych umiejętności (np. rozpoczynanie rozmowy, przedstawianie się, gratulowanie komuś);
2) Zaawansowane społeczne umiejętności (np. proszenie o pomoc, przepraszanie, instruowanie);
3) Umiejętności radzenia sobie z uczuciami (np. odpowiadanie na złość kogoś innego, wyrażanie wzruszenia, radzenie sobie ze strachem);
4) Alternatywne zachowania do agresji (np. odpowiadanie na zaczepki, negocjowanie, pomaganie innym);
5) Umiejętności radzenia sobie ze stresem (np. radzenie sobie z byciem opuszczonym, radzenie sobie z oskarżeniem, przygotowanie się na stresującą rozmowę);
6) Planowanie umiejętności (np. stawianie celów, podejmowanie decyzji, ustanawianie hierarchii rozwiązywanych problemów).
Odbywa się to przez:
a) Modelowanie, czyli odzwierciedlanie zachowań składających się na daną umiejętność, w których uczestnicy są słabi lub w ogóle jej nie posiadają;
b) Granie ról – polegające na przećwiczeniu i przetrenowaniu właściwych społecznych zachowań;
c) Udzielanie informacji zwrotnej – mówiącej o poprawności przedstawionej umiejętności ze względu na wcześniej pokazane zachowania modelowe;
d) Trenowanie przeniesienia, tzn. zachęcanie uczestników do wykorzystania trenowanej umiejętności w codziennym życiu
Trening kontroli złości
Jego celem jest nauczenie młodych ludzi samokontroli złości. W ciągu 10 tygodni są uczeni odpowiadania na stany poruszenia przy pomocy łańcucha zachowań, który zawiera następujące elementy:
1) Określenie „zapalników” (tzn. ekstremalnych zdarzeń oraz wewnętrznych stanów, które prowokują gniewne odpowiedzi);
2) Zidentyfikowanie objawów (tzn. indywidualnych fizycznych zdarzeń, takich jak napięcie mięśni, zaczerwienienie twarzy, zaciskanie pięści, które umożliwiają młodej osobie uświadomienie sobie, że emocja, której doświadcza, to gniew/złość);
3) Stosowanie upomnień (tzn. stwierdzeń takiego typu jak: „uspokój się”, „bądź spokojny”, „ochłoń” oraz nie wrogie wyjaśnienia zachowań innych osób);
4) Stosowanie reduktorów (tzn. różnych technik, które umożliwiają obniżanie poziomu gniewu, takich jak: głębokie oddychanie, liczenie od tyłu, wyobrażanie sobie spokojnej sceny, wyobrażanie sobie odległych konsekwencji zachowań);
5) Stosowanie samooceny (tzn. uświadamianie sobie łańcucha: zapalnik – objawy zaniepokojenia – upomnienia – reduktory oraz wynagradzanie swoich pozytywnych zachowań);
Osoba po przejściu treningu umiejętności społecznych oraz treningu kontroli złości jest zdolna do wybrania odpowiednich zachowań w sytuacjach prowokujących agresję.
Trening wnioskowania moralnego
Jest on zbiorem procedur zaprojektowanych w celu podniesienia poziomu uczciwości, sprawiedliwości i liczenia się z potrzebami oraz prawami innych osób.
Trening ten powoduje, że młodzi ludzie mają okazję przedyskutować wiele moralnych dylematów, które pobudzają ich poznawczo i często prowadzą do podniesienia poziomu ich moralnych osądów.
Organizacja treningu
Autorzy TZA podkreślają wagę niektórych organizacyjnych założeń programu. Od ich przestrzegania w dużym stopniu zależą efekty pracy. Są to:
1. Liczba członków grupy.
Grupa powinna liczyć od 6 do 8 osób. Ważne jest, aby każdy mógł aktywnie uczestniczyć w scenkach i otrzymać ważne dla siebie informacje zwrotne.
2. Liczba trenerów.
Optymalnym rozwiązaniem w tym przypadku jest dwóch trenerów. Jeden prowadzi grupę, obserwuje, co się w niej dzieje, wskazuje na poszczególne etapy pracy, kieruje zachowaniami uczestników. Aby dobrze wykonać swoje zadanie, musi być bardzo na nich skoncentrowany. Dlatego potrzebny jest drugi trener, który przebywając wśród uczestników, pomaga im w odgrywaniu ról i wspiera ich podczas pracy.
3. Liczba i częstotliwość sesji.
Ponieważ jedną umiejętność prospołeczną powinno się ćwiczyć podczas jednej lub dwóch sesji, przeciętny czas pracy z jedną grupą nie może być krótszy niż dziesięć tygodni, przy dwóch spotkaniach tygodniowo.
4. Długość trwania sesji i ich lokalizacja.
Czas trwania sesji waha się od pół do półtorej godziny. Wszystko zależy od sukcesów, jakie w trakcie sesji odnoszą uczestnicy. Mogą je odnieść w pół godziny, a mogą też potrzebować na to więcej czasu.
Sala do zajęć – z krzesłami, tablicą i dobrym oświetleniem – powinna zapewnić spokój oraz sprzyjać koncentracji na trenowanych zadaniach.
5. Motywacja i wybór umiejętności prospołecznych.
Wysoki poziom merytoryczny i metodyczny nie zapewni pożądanych efektów bez odpowiedniej motywacji. Dlatego też obok kompetencji trenerskich, dobrze przygotowanego miejsca pracy i znajomości w obrębie grupy, ważny jest dobór umiejętności wybranych do treningu, których potrzebę uzupełnienia uczestnicy widzą jako istotną. Zaleca się też trenerom negocjowanie zestawu umiejętności i kolejności, w jakiej będą ćwiczone z uczestnikami treningu.
Ocena przydatności programu
Ocenę programu i jego ewentualnych efektów można zawrzeć w blokach, które tworzą odpowiedzi na pytania nasuwające się podczas zapoznawania się z założeniami Treningu Zastępowania Agresji.
1. Czy młodzi ludzie zdolni są do nauczenia się 50 (20) prospołecznych umiejętności stanowiących podstawę TZA?
Trudno powiedzieć, w jakim stopniu zdołają opanować wszystkie umiejętności, mają jednak okazję dobrze je przetrenować, tym bardziej, że trening trwa 10 tygodni. Mocną stroną jest również sposób ćwiczenia tych umiejętności przez uczestników. Mogą negocjować ich wybór, co sprawia, że z większą motywacją je trenują i to w optymalny sposób, szczególnie wart podkreślenia. Przebiega on etapowo i jest przez trenerów ściśle przestrzegany, jako:
- modelowanie umiejętności społecznych przez dorosłych;
a następnie:
- przegrywanie w scenkach tych umiejętności.
2. Czy młodzi ludzie potrafią skorzystać z umiejętności w rzeczywistych sytuacjach, podobnych do tych, które były ćwiczone?
Czas trwania treningu – minimum 10 tygodni – jest gwarancją, iż uczestnicy przyswoją sobie sposoby zachowań w stopniu pozwalającym im sprawdzenie nabytych umiejętności na co dzień.
3. Czy młodzi ludzie są w stanie korzystać z umiejętności w nowych sytuacjach, niepodobnych do tych, które były ćwiczone?
Można domniemać, że dzięki odbytemu treningowi, jego uczestnikom będzie łatwiej radzić sobie w trudnych sytuacjach, na zasadzie kojarzenia właściwych sposobów zachowania.
4. Czy u młodych ludzi wzrośnie kontrola złości?
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że rzadziej będą uczestnikami konfliktowych sytuacji i sprzeczek, ponieważ treningi uczą ich przewidywania konsekwencji. Tym samym wzrasta motywacja do unikania agresywnych zachowań, jako mało skutecznych.
5. Czy spadnie częstotliwość impulsywnych zachowań?
Zmiana zachowań, która nastąpi, będzie wynikiem ćwiczeń nieskutecznych zachowań i zmiany ich na skuteczniejsze. Towarzyszyć temu powinno obniżenie emocji oraz poprawa w relacjach z innymi ludźmi.
Podsumowanie
Efekty programu mogą osłabić:
- niezbyt wysokie motywacje uczestników, a w konsekwencji całej grupy;
- niewystarczające umiejętności trenerów, zarówno jeśli chodzi o strukturę warsztatów, jak i stosunek do uczestników (nadmierna stanowczość albo nadmierna życzliwość).
Czynniki te mogą mieć istotne znaczenie z powodu długiego czasu trwania treningu (od 10 tygodni do 3 lat), co wymaga wytrwałości od wszystkich uczestników.
Program budzi jednak duże nadzieje na uzyskanie pozytywnych rezultatów. Może być kierowany zarówno do skrajnie agresywnych młodocianych (w zakładach karnych i ośrodkach wychowawczych), jak i zachowującej się agresywnie w szkołach młodzieży.
Sukces zapewnią mu trenerzy jeśli:
- dobrze znają młodych ludzi i ich problemy;
- mają dobre relacje z młodymi;
- umiejętnie radzą sobie z problemami w grupie;
- prezentują własny styl pracy.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz